Bi Mả

greenspun.com : LUSENET : Vietnamese American Society : One Thread

Bi Mả

Tuởng Năng Tiến

Sổ Tay Thuờng Dn Tuởng Năng Tiến:
Trong những cu thơ bt tre, đang lưu truyền rộng ri ở Việt Nam, ti thch nhất hai cu:

Tin nghe như st đnh ngang
Bc Hồ đang sống chuyển sang từ trần!

Khch quan m ni, thch của ti dễ gy ngộ nhận l mnh c rất t thiện cảm với ng Hồ Ch Minh. Sự thực hon ton khng phải vậy. Ti khoi hai cu thơ trn chỉ v sự duyn dng của chnh n, thế thi. C những cu thơ bt tre khc nữa, cũng ni đến ci chết của ng Hồ nhưng ti khng thch mấy - th dụ như:

Tin nghe như st đnh gần
Bc Hồ đang sống từ trần chuyển sang!

Hoặc:
Vo trong hang Bc m u
Chị em phụ nữ dở mũ ra cho!

Ring hai vừa dẫn, theo thiển , đ km duyn dng lại thiếu phần thanh nh. N diễn tả sự khinh miệt một cch sỗ sng, của "chị em phụ nữ", truớc vong linh của ng Hồ Ch Minh.

M tỏ sự bất knh đối với một nguời đ khuất (cho d họ l ai chăng nữa) l điều tri với văn ho của dn tộc Việt, ở khắp mọi miền - nhất l miền nguợc, nơi m phong tục tập qun c vai tr quan trọng trong đời sống hng ngy hơn ở miền xui.

Nhn nhắc chuyện phong tục/tập qun của miền xui/ miền nguợc, ti lại chợt nhớ cch đy khng lu, thi sĩ Trần ăng Khoa, lc cao hứng - trong "Cu Chuyện Bn Bn Tr" - c tm sự như sau: "Vừa rồi ti c đi Ty Nguyn dự lễ bỏ mả của gia đnh ng Y Ngng Niết am. Nguời Eđ c một tục lệ rất đặc biệt. Khi nh c nguời chết, gia đnh con chu hng ngy vẫn nui nấng, vẫn mang cơm nuớc ra mộ, khi c điều kiện họ lm lễ bỏ mả. l bữa tiệc linh đnh chia tay vĩnh viễn với nguời chết. Sau đ họ khng quan tm đến ngi mộ ấy nữa, để linh hồn nguời chết được siu thot, khng cn vướng vu ci trần. Ti cũng đ lm xong ci lễ bỏ mả cho thơ ca thời nin thiếu của ti." (Cnh n, ức Quốc, số thng 12 năm 99).

Bỏ mả, thực ra, khng phải l tập tục "rất đặc biệt" của nguời Eđ ở Ty Nguyn m l tập tục chung - ở nhiều nơi - của nhiều nhm nguời khc nữa. Nguời Roglai, nguời Rhad, nguời Bahnar, nguời Djarai... ở miền Nam v miền Trung nước Việt đều c tục lệ tương tự. Gần bốn mươi năm trước, học giả Toan nh c một bi viết ngắn v rất c đọng về tập tục ny - xin trch dẫn một đoạn ngắn:

"ối với nguời Roglai - sắc dn sống rải rc cc tỉnh Khnh Ho, Ninh Thuận, Bnh Thuận, v Lm ồng - lễ cng bỏ mả c nghĩa l nguời sống từ gi nguời chết. Lễ ny đuợc cử hnh sau ma gặt hi đầu tin, tnh từ ngy nguời chết qua đời. Ma gặt hi han tất, mọi nguời đều rảnh rang nn lễ cng bỏ mả lm linh đnh lắm. C giết tru mổ b, mới thầy cng lm lễ cho nguời khuất rồi đi lng nuớc. Sau lễ bỏ mả l hết, ngi mộ khng đưọc ai chăm sc nữa.

Nguời Rhad, đa số sinh sống tỉnh Darlac v Quảng ức, cũng c lệ bỏ mả vo ma gặt năm sau. Nguời nh ra mộ khc lc một lần cuối rồi mộ bị bỏ hẳn. Kỷ niệm của người chết cũng chm dần vo qun lng.

Người Bahnar - sắc dn sống ở ng Nam Kmtum, Ty Bắc Pleiku, v pha Ty Bnh ịnh - cũng chỉ chăm sc mộ phần một năm... Sau đ họ lm lễ tạ rồi san phẳng, v từ đy khng cn ai ng tới. ("Tang Lễ Của ồng Bo Thượng" - nhật bo Cch Mạng Quốc Gia, Si Gn, ngy 1 thng 9 năm 1963).

Trong phần kết luận của bi bo ny, Toan nh viết như sau: "Gần đy nhiều đồng bo Thuợng đ di cư về gần chng ta, c lẽ rồi đy phong tục của họ sẽ bị ảnh huởng của chng ta m c sự biến cải. nh sng văn minh đ rọi vo nuớc Việt Nam, lẽ tất nhin sự tiến bộ của chng ta sẽ thc đẩy sự tiến bộ của đồng bo Thượng, anh em chng ta."

Ti rất qu trọng tinh thần bao dung, coi tất cả mọi nguời sống trong nuớc Việt đều l anh em đồng bo, của học giả Toan nh; tuy nhin, khi quan niệm l "c lẽ rồi đy phong tục của họ sẽ bị ảnh huởng của chng ta m c sự biến cải" nhưng khng viết thm rằng "v nguợc lại để cng tiến bộ" th ti sợ ng hơi qu tự mn về phong tục v tập qun của văn ho miền xui.

Ni cch khc, v ni một cch hơi v lễ, ti e l Toan nh c hơi ethnocentric. (V ni thiệt tnh th ti chưa bao giờ gặp được bất cứ một nguời Việt Nam no, ở miền xui, biết tỏ ra khim tốn cht đỉnh về văn ho của họ. V đy l một thảm kịch, sẽ cn nhiều mn, của dn tộc Việt)!

Giao lưu l hệ quả tất yếu khi c sự tiếp xc giữa hai hay nhiều nền văn ho. Xin đơn cử một th dụ về vấn đề ny, bằng cch tiếp tục cu chuyện đang bỏ dở - chuyện "Bc Hồ đang sống chuyển sang từ trần." Tập tục bỏ mả của nguời miền cao, ti trộm nghĩ, c nguồn gốc từ đời sống du canh. Do sự di chuyển khng ngừng để tm đất đai canh tc mới nn cơ hội trở lại nơi chốn cũ thăm viếng mộ nguời đ khuất rất mỏng manh; do đ, người ta cần lm lễ tạ mả để bớt y ny khi phải bỏ mồ mả nguời thn.

Với thời gian, dn số mỗi lc một tăng nhưng đất đai th khng. Diện tch đất đai giới hạn khng cho php phương thức tc du canh tiếp tục mi mi. Con người phải từ dần bỏ nếp sống ny v lm quen với đời sống định canh hay bn định canh nơi miền sơn cuớc.

Từ đy, tuy c nhiều cơ hội gần gũi với mồ mả của những nguời đ khuất hơn nhưng tập tục bỏ mả vẫn cn được lưu truyền. L do, phần v văn ho bao giờ cũng biến đổi chậm hơn những đổi thay trong đời sống thường nhật; phần khc, quan trọng hơn, v l do kinh tế.

Khi những phuơng tiện kỹ thuật để hỗ trợ cho việc sản xuất vẫn cn ở mức độ th sơ, khi đất đai canh tc bị giới hạn, v khi nhn khẩu mỗi lc một tăng th việc "hng ngy vẫn nui nấng, vẫn mang cơm nuớc ra mộ" cho nguời đ khuất - theo phong tục của người Eđ, qua lời kể của Trần ăng Khoa - l một thứ lễ nghi xa xỉ khng thể ko di; do thế, bỏ mả l một tập tục thực tế v cần thiết cho chuyện sinh tồn của những nguời cn sống. Cũng theo Toan nh, qua bi bo đ dẫn: "Lễ tạ mả c thể cử hnh ngay sau khi chn cất nếu tang chủ qu ngho. Chn cất xong l thi, nguời nh cũng như dn lng khng ai nhắc nhở đến nguời qu cố nữa v mộ đ tạ rồi."

Ti uớc ao sao một số những nguời dn "lng" Ba nh (ở đất ngn năm văn vật) học được một phần no sự khn ngoan v thực tế - về tục lệ bi mả ny - từ những đồng bo Eđ, Rhađ, Bahnar, Djarai... Họ sẽ ra lăng hay ra mả ng Hồ Ch Minh khc lc thảm thiết một lần cuối rồi... san bằng n đi cho cả nuớc được nhờ!

Bo Nhn Dn - pht hnh từ H Nội, số ra ngy 31 thng 8 năm 1999 - c đi tin "Cố Vấn ỗ Muời Thăm Bộ Tư Lệnh Bảo Vệ Lăng Hồ Chủ Tịch". Chỉ ci tiu đề của bản tin khng thi cũng đủ khiến cho một nguời v tm nhất ho phải băn khoăn. C cả một Bộ Tư Lệnh để bảo vệ mộ phần của một nguời đ chết sao?

Nguời dn Việt sng bi ng Hồ Ch Minh đến độ cơm khng đủ ăn, o khng đủ mặc m vẫn hy sinh hng vạn lực lượng lao động chỉ để thoả mn ci thị dục hiếu danh cho một c nhn hay sao? Theo chỗ ti biết, e rằng khng phải vậy đu. Chỉ qua vi cu thơ bt tre, đ dẫn, cũng đủ biết dn chng chn ngn ng Hồ (v ci lăng thổ tả của ng ấy) đến cỡ no rồi.

M đu c ring chi quần chng. Hy nghe lời ta thn của một cn bộ cộng sản, ng Hong Hữu Qunh: "...ci nấm mồ của Bc qu khổng lồ, qu tốn km. Dại dột xy to hơn cả nấm mồ của L-nin. Ci lăng nằm trơ trọi ở Ba nh, trong đ chỉ c một ci xc xanh xao ti nhợt m c đến hng ngn, hng vạn con nguời cung phụng ở đ..." ( Ti Bỏ ảng, tập I, trch từ Minh V. Phản Tỉnh Phản Khng Thực Hay Hư, California: Thng Vũ 1999).

V dn tr thấp, v ton ton l đồ mất dậy v gio dục, nn khng ai nhn thấu được cng ơn của Bc đối với dn tộc Việt chăng? Tất cả thnh tch của Hồ Ch Minh đều được thu dệt, tuởng tượng v ghi lại thnh sch bởi chnh ng ta nhưng lm bộ đề tn nguời khc - cho n c vẻ khch quan v khả tn. Loại "sử liệu qu bu" ny được ảng khai thc đến cng để thần thnh ha ng Hồ, v biến ng ta thnh một thứ mộc che cho tội c của họ. N cũng được dịch ra rất nhiều ngoại ngữ để cc sử gia nước ngoi c cơ hội tm hiểu về "thn thế v sự nghiệp cch mạng của Bc Hồ", một ng "Thnh Francois bưng biền" Việt Nam, nếu ni theo nguyn văn - một cch cuờng điệu v ngu xuẩn - của một ng k giả ngoại quốc thổ tả no đ.

Suốt cuộc đời ng Hồ Ch Minh chỉ chuyn xi bạc giả. Sở dĩ ng ta bịp được nhiều nguời, trong nhiều năm l nhờ vo sự đồng la tch cực của cả một băng đảng chuyn lm bạc giả - ảng Lao ộng Việt Nam. Ci lăng của ng Hồ Ch Minh cũng chỉ l biểu tượng cho sự tn knh giả tạo đ m thi. Thực chất, "dn lng Ba nh H Nội" đang thờ cng ng Hồ Ch Minh như một thứ ma x (với hy vọng) để giữ nh v h doạ những nguời yếu bng va. Ti thực tnh khng muốn xa v chuyện phong tục tập qun v tn nguỡng của bất nhm nguời no, kể cả những nguời sống bằng xc chết. Ti sẽ thi khng nhắc nhở đến ng Hồ Ch Minh nữa, nếu những nguời "dn lng Ba nh H Nội" cũng thi dng những đồng tiền mồ hi nuớc mắt của đồng bo ti vo chuyện thờ phuợng ng Hồ. Bn rt xuơng mu của nguời sống để cung phụng cho nguời chết l điều bất tr. Dựa hơi nguời chết để sống l chuyện bất nhn. C ci dn tộc no bất hạnh đến độ phải chịu sự "lnh đạo" của một đm nguời vừa bất nhn vừa bất tr như vậy khng?

Tưởng Năng Tiến

-- Kẻ Sĩ Bắc H (ke_si_bac_ha@yahoo.com), August 14, 2004

Answers

Response to Bãi Mả

  • TRUNG DUNG

  • Thày trò Trang-Tử vô rừng
  • Khi đà thấm mệt bèn dừng nghỉ ngơi
  • Thấy chàng đốn gỗ đứng chơi
  • Tựa lưng thân gỗ ngó trời ngó mây
  • Hỏi rằng còn đợi chi đây
  • Sao không chặt lấy ngay cây gỗ này
  • Thưa rằng cành lá như vầy
  • Nhưng là gỗ xấu Tiều này không ưa
  • Nếu tài thì đã bị cưa
  • Thói thường ai lại chuộng ưa bất tài
  • Bất tài cây mới sống giai
  • Nên ai chớ vội chê bai bất tài
  • Nhưng con chim nhạn bất tài
  • Bị đem làm thịt để bày tiệc vui
  • Sống đời hẳn có hên xui
  • Của ngon chưa hẳn phải mùi đã thơm
  • Thánh hiền đại đức siêu nhân
  • Trung dung thế giữa làm cân thăng bằng.

  • VitHuong

    -- Nong bi dai' (vietnamcongsans@yahoo.com), August 14, 2004.

  • Response to Bãi Mả

    Người ta đồn l c một người ,cứ đến ngy giỗ bc l người ấy mang nhang đn cng lạy ,khc lc rất l bi thương ,c người t m hỏi " Chắc đằng ấy tn knh v thương nhớ bc v bc c cng ginh đập lập cho dn phải khng ?" người ấy liền sừng sổ trả lời "ĐM ,tao khc n v khi n cn sống tao c 3 đứa con gi ,dng n một ,5 con g mời n sơi 2 ,2 ci nh th cng 1 ,10 tru th hiến 5 ,n chết đi th hết thằng Duẫn ,tới thằng Đồng , lại thắng Mười ,cn gi đu m dng ? cn g đu m mời ? cn nh đu m cng ? cn tru đu m hiến ? bở vậy tao khc ,tao cầu xin n ,nếu n cn một cht nhn tnh th rưới mấy thằng cn đồ c n đi theo n cho tao nhờ" nghe đượ cu chuyện đ nn lăng bc cng ngy cng đng v dn Ba Đnh đỡ khổ .

    -- thich du thu (toollovers@comcast.net), August 14, 2004.

    Moderation questions? read the FAQ